سوره زلزله

سوره زلزله یا زلزال نودونهمین سوره قرآن که از سوره‌های کوتاه است و در جزء سی‌ام قرآن جای گرفته است. بیشتر مُفسِّران گفته‌اند این سوره، مدنی است. نام سوره از آیه اول آن گرفته شده است.

سوره زلزله از نشانه‌های روز قیامت و اینکه هر نیکوکار و بدکاری در آن روز نتیجه اعمالش را می‌بیند، سخن می‌گوید. در روایات آمده است سوره زلزله به منزله یک‌چهارم قرآن است و هرکس آن را تلاوت کند، گویی سوره بقره را تلاوت کرده است.

معرفی

• نامگذاری

این سوره را زلزله می‌گویند؛ چون از زلزله نهایی زمین و بر هم خوردن نظم کیهانی در آغاز قیامت سخن می‌گوید. نام دیگر آن زِلزال است؛ زیرا در آیه اول آمده است.

• محل و ترتیب نزول

در مورد مکی یا مدنی بودن سوره زلزال اختلاف است؛ اما به گفته محمدهادی معرفت مدنی‌بودن آن مشهور و احتمال صحیح‌‌بودن آن بیشتر است.علامه طباطبایی مکی و مدنی بودن سوره را احتمال داده است. این سوره در ترتیب نزول، نود و سومین سوره‌ای است که بر پیامبر نازل شد. سوره زلزله در چینش کنونی] مصحف، نود و نهمین سوره قرآن است و در جزء سی‌ام قرآن قرار دارد.

• تعداد آیات و کلمات

سوره زلزال ۸ آیه، ۳۶ کلمه و ۱۵۸ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مُفَصّلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های کوتاه قرآن است.

محتوا

محتوای سوره زلزله بر سه محور است: ۱. نشانه‌های وقوع قیامت (اَشراطُ الساعة)؛ ۲. شهادت زمین به اعمال آدمی در روز قیامت؛ ۳. تقسیم مردم به نیکوکار و بدکار و رسیدن هر کس به جزای اعمال خودش. خداوند در این سوره بر دقیق و سخت و عادلانه بودن روز محاکمه در قیامت تأکید می‌کند.

در آیه ۲ آمده است در روز قیامت زمین بارهای خود (اَثقال) را بیرون می‌ریزد. علامه طباطبایی می‌نویسد بنابر نظر صحیح‌تر، مراد از «اثقال» مردگان‌اند. گفته شده است از سه آیه پایانی این سوره، تجسم اعمال در قیامت برداشت می‌شود. یعنی اعمال آدمی به صورت‌های مناسبی در برابر او حاضر می‌شوند و همنشینی با آنها مایه نشاط یا رنج و بلا است.

آیات مشهور

• فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ (آیات ۷و۸)

در این دو آیه آمده است، هرکس به اندازه ذره‌ای خوبی یا بدی کند، آن را خواهد دید.ذره مِثْقالَ» از «ثقيل» به معناى ميزان سنگينى است و كلمه‌ «ذَرَّةٍ» يا به معناى كوچك‌ترين مورچه است و يا به معناى ذرات سبك پراكنده در هوا. البته امروز به اتم نيز ذرّه مى‌گويند. در تفسیر آمده است منظور از «یَرَه: آن را خواهد دید»، «نتیجه عمل» یا «نامه عمل» یا «خود عمل» است. بنابر نظر سوم، یعنی شخص در قیامت، خود عمل را مشاهده می‌کند، این دو آیه و نیزجمله «لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ» درآیه ۶ بر تجسم اعمال دلالت می‌کنند.. مِثْقالَ» از «ثقيل» به معناى ميزان سنگينى است و كلمه‌ «ذَرَّةٍ» يا به معناى كوچك‌ترين مورچه است و يا به معناى ذرات سبک پراکنده در هوا. البته امروز به اتم نيز ذرّه مى‌گويند.

این آیه در شعر فارسی نیز بازتاب داشته است:

• پاسخ به یک شبهه

ممکن است این سوال به ذهن بیاید که آیاتی از قرآن دلالت دارد بر حبط و بى نتیجه شدن اعمال خیر به خاطر پاره اى عوامل ، و آیاتى که دلالت دارد بر انتقال اعمال خیر و شر اشخاص به دیگران ، مانند انتقال حسنات قاتل به مقتول ، و گناهان مقتول به قاتل ، و آیاتى که دلالت دارد بر اینکه در بعضى توبه کاران گناه مبدل به ثواب مى شود بنابراین این گروه افراد چگونه اعمالشان را مشاهده می کنند؟ پاسخ این است که این دسته از آیات حاکم بر این دو آیه است ، و بین دلیل حاکم و محکوم منافاتى نیست ، مثلا آیاتى که دلالت دارد بر حبط اعمال خیر ، چنین شخصی در واقع پس از حبط عملی ندارد که بخواهد مشاهده بکند و همچنین قاتلى که نگذاشته مقتول زنده بماند و عمل خیر انجام دهد، اعمال خیرش را به مقتول مى دهند، و خودش ‌ عمل خیرى ندارد تا آن را ببیند، و یا توبه کننده ای که گناهش تبدیل به حسنه مى شود، گناهی برایش نمانده که بخواهد مشاهده بکند.

شأن نزول

از مقاتل بن سلیمان نقل شده است آیه هفتم و هشتم سوره زلزله (که می‌گوید هرکس ذره‌ای نیکی یا بدی کند، نتیجه آن را خواهد دید) در مورد دو نفر نازل شد. یکی از آنها کسی بود که می‌گفت آیه «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّه: و خوراک را با اینکه دوستش دارند به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند.‏» مرا از انفاقِ مال منع می‌کند؛ چراکه آنچه دارم بسیار کم است و محبوب من نیست، و دومی کسی بود که می‌گفت گناهان کوچک به ما ضرری نمی‌رسانند.

فضیلت

در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است، هر کس این سوره را تلاوت کند، مانند این است که سوره بقره را قرائت کرده و پاداشی که به او داده می‌شود همچون پاداش کسی است که یک‌چهارم قرآن را تلاوت کرده است. همچنین از آن حضرت نقل شده سوره زلزله به منزله رُبع (یک‌چهارم) قرآن است.

از امام صادق(ع) نیز روایت شده است از قرائت «اذا زلزلت» خسته و ملول نشوید. هر آن كس که در [نماز] نافله‌اش آن را قرائت کند، خدا او را هرگز به زلزله گرفتار نمی‌کند و با زلزله یا صاعقه يا آفتی از آفت‌های دنیا نمی‌میرد و هر گاه بمیرد، خدا او را به بهشت امر می‌کند. پس خداوند سبحان می‌فرماید: بندهٔ من! بهشتم را براى تو مباح كردم، در هر کجای آن خواستی ساکن شو که هيچ مانع و دافعی براى تو نیست.

در دستورالعمل نماز جعفر طیار آمده است، در رکعت اول بعد از حمد، سوره زلزله خوانده شود.

متن و ترجمه

پانویس

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، رَوضُ الجِنان و رَوحُ الجَنان فی تفسیر القرآن، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۷۴م.
• طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
• قرائتی، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگى درسهايى از قرآن، چاپ یازدهم، ۱۳۸۸ش.
• معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامية، ۱۳۷۴ش.

پیوند به بیرون